Hilandar je srpski manastir koje se nalazi na sjevernom dijelu Svete Gore - monaške republike sa 20 velikih manastira, smještenoj na trećem kraku poluotoka Halkidiki u sjevernoj Grčkoj.

Manastir je nekoliko kilometara udaljen od mora.

Manastir Hilandar je, izvana gledan, sličan velikom srednjovjekovnom utvrđenju. Opasan je debelim zidovima visokim i do 30 metara, dok je čitav kompleks zidina dug oko 140 metara, a širok skoro 75 metara. Na južnoj i istočnoj strani manastirskog kompleksa uzdižu se dvije velike kule – pirgovi.

Krajem XII vijeka bizantijski car Aleksije III Anđeo dao je pravo velikom županu Stefanu Nemanji (u monaštvu Simeon) i njegovom sinu monahu Savi (budućem Svetom Savi), da na ruševinama nekadašnjeg bizantijskog manastira Helandariona, podignu srpski manastir u rangu carske lavre.

Bizantijskii car je 1198. izdao povelju Simeonu i Savi kojim se manastir Hilandar i svetilište u Milejama daruju ‘’da Srbima budu na vječni poklon.’’ Simeon i Sava su podigli, uz financijsku podršku župana Stefana, budućeg kralja Stefana Prvovenčanog, crkvu posvećenu Vavedenju Bogorodice, oko koje je obrazovan čitav kompleks građevina: bedemski zidovi, konaci, pirgovi – kule (pirg Svetog Georgija i pirg Svetog Save).

 

Ikona - Sv. Sava i sv. Simeon ktitori Hilandarski

Sava je 1200. sastavio Hilandarski tipik kojim je određen način života monaha u manastiru.

Srpski kralj Uroš I je 1262, da bi zaštitio manastir sa kopnene strane,  podigao veliki pirg – kulu Preobraženja iznad manastira. U tom pirgu će 1264. hilandarski monah Domentijan sastaviti Žitije Sv. Simeona, pošto je dvije decenije ranije, u Kareji (1243) sastavio Žitije Sv. Save Srpskog.

Kralj Milutin je 1303. na temeljima stare, sazidao novu crkvu Vavedenja Bogorodice  koja je sačuvana do danas, utvrdio je bedemske zidove, i podigao nove konake u kompleksu.

U vrijeme Milutina podižu se novi pirgovi - kule, jedna na putu od Hilandara ka morskoj obali, tzv. ''Milutinov pirg'', druga na obali mora ''Hrusija'' sa crkvom Sv. Vasilija, zadužbinom Stefana Dečanskog. Glavni hram je živopisan 1321, a u isto vreme oslikane su trpezarija i grobljanska crkva.

U vrijeme cara Stefana Dušana (1331-1355) Sveta Gora došla je pod njegovu vlast, pa su Hilandar, ali i drugi svetogorski manastiri, bili obasuti bogatim darovima.

Car Dušan se u Hilandar sklonio 1347-1348, od kuge koja je bjesnila na Balkanu. Hilandar je, zahvaljujući darovima srpskih vladara, raspolagao velikim imanjem – metosima u Pomoravlju, u Hvosnu i oko Peći (današnja Metohija), u dolini rijeke Strume, u okolini Soluna i na samom poluotoki Halkidiku.

Samo na Svetoj Gori, posjed manastira Hilandara zahvatao je petinu njene ukupne teritorije. Slijedeći primjere vladara, srpska vlastela su također bogato darivala manastir novim imanjima (sevastokreator Vlatko, veliki vojvoda Nikola Stanjević, despot Dejan) ili bogato ukrašenim bogoslužbenim knjigama i drugim dragocjenim predmetima.

Knez Lazar Hrebeljanović je ktitor prostrane svanjske priprate koja je oko 1380. sazidana uz zapadnu stranu crkve Vavedenja Bogorodice, čime je glavni manastirski hram iz doba kralja Milutina dobio svoj konačni izgled.

 

 

U kompleksu manastira Hilandara, i oko njega, zidali su, uz Nemanjiće, i drugi srednjevekovni vladari, bogati feudalci, crkveni poglavari i mnogi priložnici.

Despot Jovan Uglješa je pred pogibiju u bici na Marici 1371, manastiru poklonio nova imanja, a smatra se da je Toma Preljubović platio oko 1375, oslikavanje crkve Sv. Arhanđela.

 

U Hilandar su se, uzmičući pred Turcima, sklonili mnogi svjetovni i crkveni velikodostojnici. Poslije privremenog gubitka samostalnosti (1387-1403), Hilandar je je, zajedno sa Svetom Gorom od 1430. do 1912. bio pod osmanskom vlašću.

 

U vijekovima turske vladavine, Hilandar su pomagali i ruski carevi i moldavski kneževi u XVI vijeku, a srpski patrijarsi iz Peći (Antonije, Jovan, Maksim), hercegovački mitropolit Simeon i beogradski mitropolit Simeon u XVII vijeku.

 

Hilandarski monasi su u XVIII vijeku uspostavili žive veze sa Karlovačkom mitropolijom i srpskim crkvenim općinama u južnoj Ugarskoj i u Bosni, dok su Bugari također značajno doprinjeli očuvanju duhovnog života u manastiru, posebno prilozima poslije velikih požara 1722 i 1776.

 

U Hilandaru je bugarski monah Pajsije napisao čuvenu Istoriju slavjano-bolgarsku (1762).

 

 

U Hilandaru je u zimu 1765-1766 boravio Dositej Obradović, koji je ostavio svjedočanstvo o sporu Srba i Bugara oko uprave nad manastirom. Od kraja XVIII vijeka, manastirom prestaje da upravlja iguman, već se igumanijom manastira smatra čudotvorna ikona Bogorodice Trojeručice. (Iguman se ponovo bira tek od 1991).

 

Hilandar je, poslije obnove Srbije, povremeno pomagao i knez Miloš Obrenović (1820. i 1835), premda je većina monaha u manastiru bila bugarske narodnosti. Spor oko uprave manastirom riješen je poslije posjete kralja Aleksandra Obrenovića Hilandaru 1896.

 

Kraljevina Srbija je platila manastirske dugove i monasi su ponovo mogli da dolaze iz Srbije i drugih srpskih krajeva. Početkom XX vijeka, manastir je ponovo imao većinu srpskih monaha. Hilandar je, također, u pratnji premijera Nikole Pašića, posjetio ga je i kralj Petar I Karađorđević.

U manastirskom kompleksu nalaze se građevine sačuvane od osnivanja manastira, zatim građevine koje su obnavljane poslije raznih požara i najzad one koje su podignute u novije vrijeme, uglavnom u XIX vijeku.

Manastir se nalazi pod jurisdikcijom Vaseljenske patrijaršije u Carigradu (današnjem Istanbulu), a staranjem manastirskog bratstva, srpske i grčke države dobro se čuva,  održava i obnavlja.

 

Iz riznice manastira