FRANCUSKA

      Ma da smo videli da ie slobodnozidarski pokret modernog oblika uhvatio korena u Engleskoj, dakle godine 1717. Ne smemo se zavarati  pomislju, da je tek posle toga vremena sl.-zidarski pokret prodro u Francusku. Naprotiv zna se, da ie slobodnozidarstvo starog oblika postaialo u Francuskoj mnogo ranije i ima istoričara koji tvrde, da je slobodnozidarstvo imalo svojih loža na francuskoj teritoriji već u 3. veku. Najveći deo ipak tvrdi, da je slobodno zidarstvo Francuske najverovatnije nastalo nekako u 14. veku. Koliko istine ima u tim nagadjanjima nije moguće ni kontrohsati niti dokazati, ali je jedno jasno, da je slobodnozidarski pokret postajao i pre 1717 godine.
   Moderan oblik slobodnozidarskog pokreta nešto je mladji na teritoriii Francuske, jer je nastao tek posle 1723 godine, kada ie osnovana Drva slobodnozidarska loža, pod imenom »Kod zlatnog Luja«. Tačno vreme osnivanja ove slobodnozidarske lože nije maguće ustanoviti', ali pada u medjuvremenu izmedju 1723 i 1725 godine. Kao osnivači pominju se pripadnici engleskog slobodnozidarskog pokreta: Lord Derwentwater. Chevalier. Hector Maclean i drugi. Sve do godine 1732 o ovoj loži se vrlo malo znalo i tek te godine dolazi njen rad do većeg izražaja kada se stavila pod zaštitu engleske velike lože »Velika loža Londona«. Tada nastaje intenzivniji rad na osnivanju slobodnozidarskih loža koje su se nizale jedna za drugom. Tako je godine 1733 osnovana druga loža pod imenom »La parfaite Union« i već godine 1735 jedna treća loža u Aubigny koju je vodio Duc od Richemonda. Zna se osim toga da je u Bordeauxu već 1732 godine postojala jedna loža pod imenom »L'Anglaise«.
   Godine 1738 od postojećih pet pariških loža izabran |e za velikog majstora Francuske Duc d' Antin. Od toga doba pa sve do godine 1772 ma da se radilo, rad je bio nesložan i česte zadjevice su onemogućavale onakav tok stvari, kakav je bio željen.
   Tek godine 1772 dolazi do jednog prelaznog umirenja kada je osnovana nova velika loža, kao umirujući faktor dotadašnjih dveju, koje se u radu nikako nisu mogle složiti. Borba je trajala preko godinu dana i tek je 1773 godine došlo do jednog mirnog stava, kada je osnovana »Grand Orient đe France«. Ali već godine 1775 dolazi do ponovnog nesporazuma. Sva ova razmimoilaženja nisu dolazila direktno kao posledice nesporazuma u radu slobodnozidarskih velikih loža, nego radi političkih i ličnih razmirica, pojedinih vodećih ličnosti. Za vreme revolucije, sve lože su bile prestale sa svojim dotadašnjim radom i istom godine 1796 od strane vlasti biva odobren rad jednoj velikoj loži, koja je tek 1799 godine uspela da stane na svoje snažne noge i da nastavi nesmetano svoj rad u budućnosti.
   U medjuvremenu od 14 veka pa sve do 1799 godine bilo je bezbroj manjih ili većih slobodnozidarskih loža, koje su dejstvovale. ali su bile izolovane u pogledu centralne francuske uprave i stojale su manje više pod uplivom inostranih slobodnozidarskih pokreta.
   Godine 1799, kada je osnovana velika loža »Grande loge de France« nastaje novo doba. Obredi su bili raznovrsni, a svaki po sebi je imao mnogo prelaza, mnogo stepena. Radilo se na raznim principima, ali je rad bivao s vremena na vreme prekidan bilo zbog spoljno političkih uzroka, bilo radi želje za prevlasti, što je u mnogome remetilo normalan proces razvoja slobodnog zidarstva na teritoriji Francuske. Imena loža bila su skoro svake godine menjana i u to vreme je nastao neodredjeni odnos, koji je pratio razvoj slobodnog zidarstva sve do svetskog rata.
   Vredno je napomenuti da je englesko i amerikansko slobodnozidarstvo prekinulo odnose sa francuskim iz razloga, što se mentalitet njihoviu naroda ne podudara, čime nastaju i izvesni nesporazumi.
   Francuske veliike lože se dele na regularne i neregularne od kojih poslednje nisu priznate od strane svetske »Alpine«. Osim toga postoji i regularna velika loža, koja radi na mešovitom pokretu muškaraca i žena i ima mnogo podredjenih loža.

GRČKA

   Iako je Grčka bila na udarcu kako prema severu Balkana, tako isto i na sredozemnom moru i suvim putevima prema istoku, ipak je relativno kasno dobila slobodnozidarski pokret, koji je bio na visini ostalih srednjoevropskih loža. Tako je u grčkoj od strane francuske velike lože istom godine 1780 osnovana prva loža na Krfu. Posle ravno trideset godina, dakle godine 1810 osnovana je druga loža, takodje pod nadzorom francuske velike loze. Ove tri lože su radile samostalno sve do 1840 godine kada se osetila potreba za jednom velikom ložom, koja je iste godine osnovana na Krfu sa imenom »Veliki istok Grčke«. Ali odmah posle toga, rad je bio potpuno obustavljen što je trajalo sve do godine 1861. Tada je engleska velika loža osnovala jednu potpuno novu ložu. u Zantu, koja je nazvana »Zvezda istoka«.
   Ipak, rad je tekao redovnim tokom i godine 1866 osnovana je jedna okružna velika loža. koja je pod sobom imala 8 loža i koja se podčinila italijanskom uplivu putem    »Velikog    istoka Italije«.
Ovo je trajalo samo do 1868 godine, kada su se grčke lože složile i osnovale »Veliki istok Grčke« koji je pod sobom imao sve grčke loze, koje su do toga vremena već postojale. Godine 1872 ustanovljen je i jedan »Visoki Savet Grčke« koji i danas deluje. »Veliki istok Grčke« ima pod sobom oko 65 loža sa preko 6300 članova. U Grčkoj se u glavnom radi po škotskom obredu.

HOLANDIJA

   Godine 1731 osnovana je prva slobodnozidarska loža u Holandiji i to u Hagu. Na tome se nije zastalo, jer je već godine 1734 osnovano nekoliko novih loža, koje su snažno radile, a koje su se nalazile u unutrašnjosti zemlje. Godine 1735 osnovana je u Hagu još jedna loža, koja je nazvana »Le Veriteble Zele« u kojoj je kao veliki majstor bio učlanjen i J. C. Rademaker.
  Vlasti su počele da gone slobodnozidarske skupove te su za kratko vreme prestale da rade mnoge od postojećih loža i moglo bi se reći da je radila još samo loža u Amsterdamu, koja se potajno sastajala. Od strane pretsedništva opštine preduzete su energične mere da bi se i ta poslednja loža utišala, ali se desio jedan zanimljiv obrt koji je imao za posledicu, da su skoro svi čianovi opštine istovremeno postali i članovi slobodnozidarske lože. Da li je ova pretpostavka bila tačna nije se moglo ustanoviti, ali je jedno jasno i sigurno, da je od toga vremena slobodnozidarski pokret mogao nesmetano i.slobodno da se širi. Stara haška loža koja se do toga vremena zvala »Loža velikih majstora« godine  1749 promenila je ime i nazvana je »Mer-Loge de 1' Union Royal« koja je bila u tolikoj meri snažna, da je na njenu itncijativu godine 1756 osnovana »Velika loža Holandije«. Ova velika loža je dejstvovala sve do godine 1770 samostalno,. kada je priznata i od strane Engleske. Od godine 1770  pa sve do godine 1837, slobodnozidarstvo Holandije nije bilo u miru, jer su se borile za prevlast velike lože Francuske i Engleske čime je i miran tok slobodnozidarskog razvitka holandije bio u mnogome ukočen. Ipak, kada je godine 1837 došlo do sporazuma i kada je konačno osnovan i priznat »Veliki istok Holandije«, nastupio je davno  očekivani  mi
   Danas u Holandiji ima oko 65 loža sa preko 7000 članova. Ovde nisu uračunate kolonijalne lože kojih svakako ima više nego u Holandiji.

IRSKA

   Zna se pozitivno da je u Irskoj već mnogo pre 1717 godine bio razvijen slobodnozidarski život, ali se ne zna tačno ime i mesto postojanja tih loža. Istom se 1725 godine govori otvoreno o slobodnozidarskim lažama i te godine je osnovana prva velika loža u Dublinu čiji je prvi veliki majstor postao grof Ros. Misli se da je u to vreme slična loža postajala i u Corku. Godine 1731 je u Dublinu osnovana nova velika loža, jer je prva bila rasturena i ova radi još i danas pod imenom »Velika loža Irske« i broji oko 900 loža sa Dreko 75000 članova.

ITALIJA

     Po predanju, prva slobodnozidarska loža je osnovana u Rimu u godini  1735.    Izgleda da je bila engleskog porekla. Posle toga je osnovano još nekoliko loža od kojih je najviše    bilo u Toskani. Godine 1737 papa Clemens XII izdao je bulu u kojoj je ružio slobodnozidarski pokret i svim silama nastojao da se isti uguši, što mu je u Rimu odmah uspelo. Pored svega toga, lože su radile i dalje, istina u tajnosti, ali ipak sa velikim uspehom, jer je u to doba osnovano mnoštvo malih loža. 1764 godine u Napulju je osnovana »Velika nacionalna loža«. Kako francuska tako isto i engleska velika loža  behu  podjednako  zastupljene.  Tako je  slobodnozidarski pokret napredovao u Italiji i pored čestih pismenih i usmenih zabrana    njihovih pokreta. Već godine 1805 osnovan je »Visoki savet italije«. Nakon propasti Napoleona.    za slobodne zidare u Italiji nastao je težak preokret, koji je raznim zabranama i naredjenjima sve više štetio rad slobodnozidarskih loža,    tako    da je godine 1856 došlo skoro do zamiranja pokreta. Tada se pojavljuje blagotvorni uticaj »Velikog istoka Francuske«  koji  je osnovao  jednu novu ložu u Djenovi. Odmah su sledila osnivanja novih loža i po ostalim gradovima Italije, te se    pokret    počeo naglo širiti. Ovo osnivanje je    tako napredovalo, da je već godine 1861  došlo do osnivanja jedne velike lože u Turinu. Ovom je sledilo osnivanje još jedne velike lože u Palermu, čiji je veliki majstor postao Garibaldi, a iste godine je osnovan i »Veliki savet Italije« u Napulju.
    Prilikom dolaska na vlast fašističkog režima, slobodnozidarski pokret u Italiji potpuno je zabranjen i ta zabrana traje i danas.

JUGOSLAVIJA

   Kada se govori o slobodnozidarskom pokretu Jugoslavije, prethodno se moraju spomenuti pokreti, koji su ranije nastali u Srbiji. Hrvatskoj i Slovenačkoj, jer je slobodnozidarski pokret kraljevine Jugoslavije kao takav mlad, pošto je on nastao sa danom ujedinjenja Srba. Hrvata i Slovenaca.
   Slobodnozidarski pokret je prodro najpre u hrvatske i slovenačke delove jugoslovenskog naroda i tek mnogo kasnije i odvojeno u srpske pokrajine. Smatra se da su slobodnozidarski pokret u Hrvatsku i Slovenačku unel;i Hrvati i Slovenci, koji su kao oficiri bili na službi u inostranstvu. To znači takodje, da inostranstvo nije direktno otvaralo slobodnozidarske lože, nego su to činili domoroci, koji su se vraćali iz stranih država. Pokret se najpre pojavio u Glini, gde je osnovana prva slobodnozidarska loža. Formiranje slobodnozidarskih loža je počelo već u godini 1759 i trajalo je sve do 1777, kada je pored dotadašnjih loža, osnovana i jedna velika loža pod imenom »U krugu slobode«. Njen prvi velikii majstor bio je major Ivan Drašković. Ivan Drašković je znamenit u redovima slobodnih zidara kraljevine Jugoslavije i po tome, sto je osnovao svoj sistem, koji je po njemu nazvan »Sistem Draškovića«. Posle smrti Ivana Draškovića slobodnozidarski pokret je počeo naglo da opada i godine 1787 potpuno je zamro.
   Za vreme Ilirskog pokreta u Slovenačkoj je osnivano mnogo novih loža pod uticajem »Francuske velike lože«, a osim toga je osnovana i jedna loža koja je potpadala pod nadzor austrijske velike lože. Medjutim odmah posle prestanka francuskog gospodstva nad ovim teritorijama. sve dotadašnje lože prestaše da rade.
   U Srbiji je slobodnozidarski pokret unesen iz Turske i to u ono vreme, kada se u Srbiji nalazio Hadži-Mustafa Paša, koji je osnovao mnoštvo loža, u kojima su radili mnogi vidjeni Srbi onoga vremena.
    O svim dotadašnjim slobodnozidarskim ložama i pokretima na teritoriji Srbije nije poznato ništa bliže, al se u 1848 godni, u Beogradu osnovala jedna nova loža, koja je radila vrlo kratko vreme i nepoznato iz kojih razloga prestala da se sastaje.
    Godine 1876, od strane jednog pripadnika italijanske velike lože, koji je u to vreme bio italijanski konzul u Beogradu, imenom Ivanini, osnovana je jedna nova loža, koja je potpala pod upravu italijanske velike lože. Ovoj loži su pristupili mnogi intelektualci Srbije i već za vrlo kratko vreme oseća se dejstvo novoosnovane lože, koja je uticala na razvoj slobodnozidarskog pokreta u Srbiji, a posle čega su osnovane mnoge lože.
    Godine 1890 je osnovana jedna loža pod imenom »Pobratim«, koja je kasnije igrala vidnu ulogu, a koja je bila potčinjena velikoj madjarskoj loži. Kada je Austro-ugarska monarhija anektirala Bosnu, tada je beogradska loža »Pobratim« postala samostalna, što znači da je odbila protektorat velike madjarske lože, pod koju je do toga vremena potpadala. Godine 1912 od strane slobodnozidarskih pokreta iz Grčke, osnovan je u Srbiji »Visoki savet Srbije«, kome su se sve dotadašnje slobodnozidarske lože Srbije potčinile. Izuzetak je učinila loža pod imenom »Jedinstvo«, koja je ostala pod uplivom francuske velike lože.
    Kada je izbio balkanski rat, slobodnozidarški pokret je postao potpuno mrtav, što je trajalo sve do završetka  svetskog rata.
    Istom godine 1918, kada su se hrvatske lože oslobodile protektorata velike madjarske lože. osnovana je u Zagrebu velika loza pod imenom »Matična loža kod bratske ljubavi«, koja je posle svega nekoliko meseci promenila ime u »Velika loža Srba, Hrvata, i Slovenaca »Jugoslavija«. Slobodnozidarški pokret kraljevine Jugoslavije nalazi se pod vrhovnim nadzorom velike jugoslovenske lože u Beogradu, čije je ime »Jugoslavija«. Velika loža »Jugoslavija« ima pod svojom upravom dvadesetpet aktivnih loža, koje se nalaze po raznim krajevima Jugoslavije. Navešćemo ih po azbučnom redu gradova sa naznakom godina njihovog osnivanja:

Mesto:	Naziv lože:	Osnovana:
Beograd	Sloga, Rad i Postojanje	1883
»	Pobratim	1890
»	Šumadija	1910
»	Istina	1920
»	Preporodjaj	1925
»	Dositej Obradović	1925
»	Maksim Kovalevski	1926
Dubrovnik	Sloboda	1924
Karlovac	Ivanjski Krijes	1922
Kotor	Zora	1926
Ljubljana	Valentin Vodnik	1931
Novi Sad	Mitropolit Stratimirović	1924
Osijek	Budnost	1912
Petrovgrad	Vojvodina	1931
Sarajevo	Sima Milutinović-Sarajlija	1925
Skoplje	Kosovo	1910
Sombor	Budućnost	1909
Split	Pravda	1926
Subotica	Stvaranje	1910
»	Stella Polaris	1928
Vršac	Aurora	1905
Zagreb	Maksimilijan Vrhovac	1913
»	Ivan Grof Drašković	1919
»	Pravednost	1920
»	Perun	1929

      Kao što je ranije spomenuto, postoji još jedna jugoslovenska velika slobodnozidarska simbolična loža, nazvana »Libertas«, koja pod svojom upravom ima tri lože.
   Ove tri lože su sledeće:  

Zagreb	Ljubav Bližnjega	1872
»	Prometej	1926
»	Amicitia	1927

     Osim navedenih velikih loža, postoji i Visoki savet slobodnog zidarstva, a namenjen je visokim stepenima.
   Prema ovome u Jugoslaviji za sada postoji oko dvadesetosam slobodanzidarskih loža, koje ukupno broje oko 1150 članova.

MADJARSKA

   Govoreći o madjarskom slobodnozidarskom pokretu, mora se unapred napomenuti da taj pokret u prvim godinama svoga postanka nije bio čisto madjarski slobodnozidarski pokret, jer ne samo da nije nastao na stvarnoj teritoriji Madjarske, nego je i broj članova bio pretežno stran madjarskom mentalitetu. Tako se na primer nikako nemože govoriti o slobodnozidarskom pokretu n Glini, koji je zaveo i osnovao Ivan Drašković, jer to nije stvarna mađjarska teritorija, odnosno onaj živalj, koji je pretežno potpadao pod draškovićevu ložu, nije bio pretežno madjarski. To je isto slučaj i sa slobodnozidarskim ložama i pokretima u Zagrebu, Varaždinu, Osijeku. Novom Sadu, Bratislavi, Pragu, kao i mnogim drugim mestima raznih pokrajina, sa pretežno slovenskim ili nemačko-austrijskim življem.
   Ipak, jedno se mora unapred priznati, a to je činjenica, da su sve te lože kao i pokreti radili po sistemu madjarske velike lože. Dakle, one su sa te strane stvarno bile madjarske slobodnozidarske lože.
  Kako je nastalo veliko rivalstvo izmedju velikih loža Austrije i Madjarske, došlo je do naredbe, prema kojoj su se velike lože mogle održavati samo u najvećim gradovima. Posledica ovog bila  je ta, da su godine 1824 ostale svega dve slobodnozidarske lože i to jedna u Pešti a jedna u Zagrebu. Ranije je u Pešti osnovana još jedna loža, koja je radila po staroškotskom sistemu i koja je nazvana »Franja kod budnog lava«. Izmedju godine 1849 i 1861, slobodnozidarski pokret madjarske bio je potpuno unazađjen. 1861 godine, od strane grofa Karolyia osnovana je jedna nova loža ali je kroz vrlo kratko vreme prestala da radi usled nesnosnih političkih prilika koje su vladale celom zemljom. Godine 1868 osnovana je jedna loža u Pešti »K jedinstvu otadžbine«, koja je radila po engleskom sistemu. Tada je i nastala prava utakmica u osnivanju slobodnozidarskih loža, koje su osnivane u mnogim mestima madjarske tako, da je već godine 1870 osnovana jedna velika loža pod imenom »Mađjarska simbolična jovanovska loža«.   
   Posle osnivanja ove velike lože nastalo je novo doba slobodnozidarskog rada u Madjarskoj, što znači, da je slobodnozidarski pokret jačao iz dana u dan. Osnivale su se mnogobrojne lože tako, da je u mađjarskoj pred početak svetskog rata postojalo preko 100 loža sa oko 7000 članova. Posle rata je slobodnozidarski pokret potpuno opao, a naročito posle 1920 godine kada je rad slobodnozidarskim ložama potpuno zabranjen. Ova zabrana traje i danas iako se nekadašnji članovi slobodnozidarskih loža sastaju po tajnim, privatnim skupovima.

- nastavlja se -