Oduvijek je poznato da su pojedina plemena naroda imala svoje manje ili veće organizacije, u kojima su radili, gde su se dogovarali ili prepirali o predstojećim odlučnim koracima koje je trebalo preduzimati u korist opšteg dobra plemena. U ove organizacije nije mogao svako biti učlanjen, niti su iste mogle primiti svakoga u svoje okrilje. Prvo zato što bi prostori gde su se sastanci održavali bili premaleni i drugo, što bi se na taj način u redove učlanjenih lica uvukle i osobe, koje nisu imale nikakve veze sa pokretom, pa često i oni, koji su dolazili sa izvesnim mračnim ciljevima.

Vremenom ne samo da su organizacije ojačale, nego su postajale sve češće i imale su mnogobrojne zadatke. Po sebi se razume, da su te organizacije kasnije postajale i ozbiljnije te su prema tome imale i veće i teže zahteve od svojih članova, koji su vazda i na svakom mestu u prvom redu tražili da članovi, koji su tim pokretima pripadali, o užoj organizaciji članstva, o radu, a naročito o pretresanjima mnogobrojnih pitanja, izvan svojih društvenih prostorija ne progovore ni jedne reči. 

Ovim se postiglo kako održavanje tajne koju spoljni ljudi nisu smeli ili nisu trebali saznati, ili je, vrlo često, ova predostrožnost bila potrebna, kako neprijatelji pokreta ne bi mogli da se bore protiv istog sa njegovim izvornim sredstvima. Ovo je naročito važno za one pokrete, koji su imali svoj odredjeni nacionalno ekspanzivni cilj.

 

   Ako se osvrnemo na najužu organizaciju, koja je ujedno i najrasprostranjenija u svetu, na porodicu, videćemo jasno da je porodica jedan od najjače vezanih pokreta, u čiju tajnu, obzirom na ogroman broj postojećih porodica, niko i skoro nikada ne može da udje. Ma šta da se rešava, ma šta da se zaključuje, o ma čemu da se govori u porodici bilo to izmedju muža i žene, roditelja i dece ili dece medjusobno, sve se čuva kao najveća tajna i kada se pogleda, ova tajna nije naročito naglašavana, pa ipak članovi porodice ni pored toga ne iznose pred javnost ono„o čemu se u njihovim porodičnim redovima raspravljalo. Dakle, porodica je jedna od najstarijih organizacija, koja je od pamtiveka uspostavila osnove održavanja uže društvene tajne.   

Često se videlo da su na sve moguće načine pokušavali da se ta porodična tajna na neki način otkrije, da se ona uguši, ali to do danas nikome nije uspelo. Šta više, vidimo da je moderno zakonodavstvo i samo zaštitilo članove porodice time, što je izričito dalo pravo članovima porodice, da o stvarima o kojima ne žele, ne moraju govoriti i to pravo se vazda i na svakom mestu do krajnih granica mogućnosti poštuje.   

Porodice su se vremenom razvile u zadruge i sve tajne koje su ranije u užem smislu bile osobine jedne porodice od dva ili više članova, sada su postale zakon za više porodica, sastavljenih u jednu zadrugu. Retko je nekada ko dospeo do saznanja izvesnih zadružnih pitanja pre vremena ili ako mu je i uspelo da nešto dokuči, to su bile većinom sitnice ili takva obaveštenja, koja su retko kada zadirala dublje u probleme samih zadruga. Sa zadruga, tajne su se prenosile na naseobine, dok se nije došlo do gradova, pa i država.   

Svi ovi oblici, počevši od uskog kruga porodice pa do država, imali su vazda pred sobom jedan cilj, koji je čuvan kao svetinja.u najvećoj tajnosti i samo tome se može zahvaliti, da su porodice toliko osnažene, da se iz njih putem dugih vekova i raznih teškoća razvila velika porodica, država.    Osvrnemo li se na one porodice, koje nisu bile u stanju da sačuvaju svoju tajnu videćemo, da su one vrlo brzo ili potpuno nestajale ili su u najboljem slučaju postale roblje drugih, moćnijih suseda.   

Kako je nekada u porodicama postojao odvojeni savet, koji se sastojao obično iz oca ili majke, ili oca i najstarijeg deteta, obično sina, tako je to i u zadrugama ostalo, te su zadrugama upravljali uži starešinski saveti, koji su u sebi imali začlanjene starešine pojedinih porodica, pripadnika takve jedne zadruge. Njihova rešavanja bila su tajna i nisu dolazila do ušiju neupućenih sve dotle, dok izvesne od donesenih zaključaka nije trebalo sprovesti u delo. Od kolike je važnosti bila ovakva organizacija savetodavnih tela najbolje se vidi po tome, što su zadruge, koje su imale ovakva savetodavna tela, a čiji su saveti držani u tajnosti sve do časa kada se neko od rešenja imalo izvršiti, postajale velike i moćne, pa su se u nekim mestima i do danas održale. Iz ovakvih porodičnih zadruga putem vekova i raznih prelaza, formirale su se države, koje takodje imaju svoja savetodavna tela, ali koja više ne rade na usmenim, već na pismenim, po narod dobrim i unapred odredjenim planovima, zakonima.    Pored svega toga, pojedine osobe, kao članovi ili državljani ovih i ovakvih država osetile su potrebu, da i same stupe u uže, zbijenije redove i da se, možda radi želje za užim, poverljivijim krugom svojih prijatelja posavetuju o izvesnim stvarima, o kojima se u javnosti nikada ne bi došlo do jednog jedinstvenog mišljenja. Ovi ljudi su prethodno izneli svoje mišljenje pred jedno ili više lica, njima naklonjenih, pa ukoliko je došlo do sporazuma, njihov krug se proširio i na ostale njihove bliže ili dalje poznanike, čime je dat temelj novim dogovorima, koji su medjutim bili vodjeni u za to unapred odredjenim mestima ili zatvorenim prostorijama.   

Tako je nastalo društveno organizovanje i na taj način su postala mnogobrojna društva i ustanove, sa raznim ciljevima i raznim zadacima. Jedno od takvili društava, skupova užeg kruga poverljivih ljudi, jeste i slobodnozidarski ili masonski pokret, koji je tajna organizacija i koji u svom unutrašnjem radu ima stroga i odredjena pravila, kojih se njegovi članovi, možda više nego ma u kom drugom pokretu u svetu, iskreno i sa svom predanošću pridržavaju.   

Misterija, kojom je obavljen kult slobodnozidarskog pokreta nije novog datuma. I ne samo to, da je od vajikada pokriven misterioznom koprenom, nego je slobodnozidarski pokret i po svom postanku obvijen gustom maglom, pošto se nezna tačno vreme njegovog postanka kao ni lica koja su ga osnovala. Koliko je teško ustanoviti mesto njegovog postanka najbolje svedoči činjenica, da o slobodnom zidarstvu nisu sačuvani nikakvi pismeni podaci kao i to, da se slobodnozidarski kult prenosio sa lica na lice. sa generacije na generaciju u jednom jedinom obliku: usmenim putem. To znači da je sve ono, što nam je danas poznato o začecima slobodnozidarskog pokreta poznato putem predanja kao i to, da o njemu ništa dublje, ništa odredjenije nije mogao saznati niko od onih, koji mu nisu i dušom i telom predano služili.   

Dakle, slobodnozidarski pokret je tajan, te o njegovim obredima i unutrašnjoj organizaciji ni jedno neupućeno lice ne može odredjeno govoriti, a najmanje da ga negde može zastupati.   

Kako u stara vremena, tako i danas postoje razna nagadjanja, koja se odnose na vreme i mesto začetka slobodnozidarskog pokreta. Ta nagadjanja su u toliko neodredjenija, ukoliko se dublje razmatraju.    Po jednima je začetak sl.-zidarskog pokreta imao u Adamu svoga preteču; po drugima je začetak slobodnog zidarstva ponikao u Egiptu; neki tvrde da je stari Rim kolevka slobodnog zidarstva, dok mnogi govore da je stvarno Rim njegova kolevka, ali ne u starim, nego u mnogo poznijim vekovima. Ipak, jedno od najviše rasprostranjenih mišljenja o vremenu postanka slobodnozidarskog pokreta vraća nas u doba krstaških ratova, kada su se narodi raznih pokrajina počeli sakupljati po izvesnim mestima, čekajući naredjenja da se ponovo krenu pri čemu su se medjusobno upoznavali dolazeći u neposredan dodir, a to se naročito naglašava, da tada nije bilo prisutnih žena, radi čega se i tvrdi, da je slobodno zidarstvo u to vreme nastalo, jer slobodnozidarski   pokret   nema   ženskih   članova.   

Osim toga u to doba su postojale mnogobrojne organizacije, tajnog karaktera, koje su se održale skoro do današnjih dana. Verovatno, da je jedan od tih pokreta i slobodno zidarstvo, koje je možda, postojalo i u ranijim vekovima, ali je do svog snažnog izražaja došlo istom za vreme i posle krstaških ratova.   

Važno je napomenuti, da je moderno slobodno zidarstvo istom u Engleskoj došlo do svog razvića i to godine 1717, što ne znači da do toga vremena nije postojalo sličnih ili istovetnih pokreta, ali su se oni medjusobno jako razlikovali, a naročito u načinu vršenja svojih obreda.    Ipak, pošto smatramo i znamo da je Engleska kolevka modernog slobodnog zidarstva, to ćemo se u prvom redu zadržati na iznošenju istorijata razvoja engleskog slobodnozidarskog pokreta.

ENGLESKA

   Do godine 1717 postojalo je slobodno zidarstvo skoro u celom svetu u jačem ili manje razvijenom stanju. Ipak, u to doba se osetila stvarna dekadencija slobodnozidarskog razvitka i broj slobodnozidarskih loža iz dana u dan, iz godine u godinu bivao je sve manji, a osnivanje novih loža sve redje.
   U to vreme su u Londonu postojale još samo četiri lože, koje su se, prema ukusu onoga vremena zvale onim imenima, kako su se nazivali i lokali ili zgrade, u kojima su iste imale svoje prostorije. Tako su poznata imena »Kod jabukovog drveta«, »Kod krune«, »Kod guske i roštilja« i »Kod rimljana i groždja«.
   Na dan 24 juna 1717 godine, ove četiri slobodnozidarske lože su se spojile u jednu jedinstvenu ložu, koja je dobila naziv »Velika loža Engleske«. Spajanje već postojećih loža u jednu jedinstvenu veliku ložu, imalo je ogromno dejstvo, jer se sa jedne strane već zamrli duh malih loža svrstao u jedno telo, čime je dobio poleta i .dao mnogo potstreka svojim članovima za još jačim snaženjem slobodnozidarskog pokreta, a sa druge strane je imao za rezultat velike aktivnosti stvaranja novih, manjih loža kako u Londonu, tako isto i u celoj Engleskoj.
   »Velika loža Engleske«, dobila je snažnu pomoć u svom novom vodji, velikom majstoru Antony Sayeru. Odmah posle fuzije četiri pomenute lože, odnosno nakon osnivanja »Velike lože Engleske«, opazila se ogromna promena kako u pravcu slobodnozidarskih ideja, isto tako i u pogledu novih članova, koji su kadrovani iz uglednih porodica i lica slavnih imena, kako intelektualne i naučne prirode, isto tako i od pripadnika vojnih i političkih krugova.
   Pomoću svojih novih članova, koji su u to doba bili zainteresovani slobodnozidarskim pokretom, »Velikoj loži Engleske« je uspelo, da sa raznih strana pribavi materijal pravila pojedinih ranije postojećih slobodnozidarskih loža kako u Engleskoj, tako i u inostranstvu, što je bilo u mnogome otežano već i zbog razloga, što do toga vremena ni jedna loža, ni jedan pripadnik slobodnozidarskog pokreta nije ostavio pisanog traga o postojanju, o radu kao ni o pravilima tih, ranije postojećih loža. Ipak, mada sa velikim naporom, »Velikoj loži Engleske« uspelo je ne samo da organizuje veći broj manjih loža u provinciji, kao i u inostranstvu, nego je uspela da putem svojih članova sakupi dovoljno materijala ranijih oblika slobodnozidarskog pokreta i da iz istog sastavi nove statute za svoj dalji opstanak i razvitak.
   Godine 1717, a na osnovu prikupljenih podataka o ranijim slobodnozidarskim pokretima i oblicima, od strane velike lože je stavljeno u dužnost duhovniku Andersonu, da sastavi jedan upotrebljivi pravilnik, što je i učinjeno. Andersonov rad se osnivao na jednoj petsto godina staroj knjizi, koja je sadržavala legende slobodnozidarske istorije i koja je počinjala od Adama, kao najstarijeg slobodnog zidara zemlje. Iz članaka te stare knjige, Anderson je pomoću svoje velike fantazije skovao nešto novo, što se nije činilo najverovatnijim. De li se Anderson pridržavao teksta knjige, ili je svojom fantazijom stvorio još nešto mističnije, nije se moglo ustanoviti. Pored svega toga iz Andersonovih izlaganja se vidi, da je osnov modernog slobodnozidarskog pokreta našao u njegovim silnim člancima mnogo zanimljivosti za sebe i na taj način je u godini 1723 velika loža sankcionisala njegov tekst. Na ovaj način udaren je temelj prvom slobodnozidarskom pisanom ustavu. Ovaj ustav vremenom menja svoj prvobitni oblik i tada nastaje jedno odvajanje, koje se u slobodnozidarškom pokretu oseća i na taj način, što se pojedine zemlje, odnosno slobodnozidarski pokreti istih zasnivaju na ustavu »Velike lože Engleske« iz godine 1723. dok druge zemlje priznaju ustav, koji je popravljen i štampan godine 1728.
   Najvažnije je napomenuti, da u tim vremenima nisu postojale potpune lože, odnosno nisu postojala izdvajanja šegrta i kalfi, jer u to vreme nije bilo majstorskog reda, pošto su majstori bili samo oni slobodni zidari, koji su se nalazili na upravi pojedinih loža. Ustanovljavanje majstorskog reda pada nekako oko 1725 godine. Tada su nastali jači temelji slobodnozidarskog pokreta, koji je bio podjednako snažan u svojim šegrtskim, kalfenskim kao i majstorskim ložama. U njima se radilo podjednako  ozbiljno sa tom razlikom, da je svaki red imao svoje specijalne obaveze, što je očuvano i do danas.
   Oko 1730 godine izdato je jedno pismeno uputstvo od strane Pricharda, koji je ustanovio vidne znakove raspoznavanja, iz čega su se naknadno razvili i razni staleži jedne iste lože, nazvani časništvima.
Medjutim »Velika loža Engleske« nije bila u stanju da prikupi u svoje redove sve slobodnozidarske lože koje su postojale na engleskoj teritoriji. Već godine 1725 osnovana je u Yorku »Velika loža cele Engleske« ali je radila samo još deset godina. U njenom radu je nastao veliki zastoj, koji je trajao od 1735 pa do 1761 godine, kada je ponovo stupila u dejstvo. Pored ove dve velike lože pojavilo se još nekoliko, koje su radile dosta živo, ali na bazi istih ili sličnih pravila, kao i prve dve.
   Ipak, vredno je napomenuti! »Veliku ložu starih zidara«, koja je od strane mnogobrojnih Iraca, pripadnika, slobodnozidarškom pokretu osnovana godine 1751 i koja je bila od velikog značaja za dalji
razvoj. Kako su yorška i loža starih majstora bile u izvesnoj vezi, vremenom su ih nazivali »Yorškim Zidarima«, a kada je godine 1771 velikim majstorom »Velike lože starih zidara« postao grof od Ašola, nazvani su »Ašol zidarima«.
   Vremenom se slobodnozidarski pokret snažno razvio. Osnovane su mnoge lože, u kojima je začlanjen ogroman broj ljudi.
   Računa se da danas slobodnozidarski pokret u Engleskoj ima oko 4350 loža, sa ukupnim brojem članova od prilike do 180.000.

AUSTRIJA

Austrijska monarhija koja ie pod svojim okriljem držala mnoge narode i koja je prema tome bila vrlo prostrana, pružala je ne samo mnogo pogodnosti za razvijanje slobodnozidarskog pokreta, nego je ovo cvetalo tim pre, što su i neki od članova vladajućih dinastija pripadali. pojedinim ložama kao njeni vrsni članovi. Tačno vreme osnivanja prve slobodnozidarske lože na teritoriji austrijske monarhije nije poznato, ali se pozitivno zna. da je već godine 1731 austrijski car Franc I. pripadao jednoj od već postojećih loža. Stvarno je austrijska slobodnozidarska loža osnovana istom godine 1742 u samom Beču i nazvana je »Kod tri topa«.
   Već godine 1754 osnovana je druga loža pod imenom »Kod tri srca«. Posle su se nizale jedna za drugom razne lože raznih sistema i to u godinama 1771, 1772 i 1776. Ove lože su s vremena na vreme prekidale svoj rad ili su se delile u dve nove lože i bile su relativno kratkog veka.                             
   Nemačka zemaljska loža je godine 1776 osnovala prvu austrijsku veliku ložu, koja je dobila ime »Provincijska loža Austrije«. U Beču je inače bilo mnoštvo različitih loža, koje su pretežno bazirale na škotskom sistemu.
   Osim loža koje su postojale u Beču, bilo je mnoštvo raznih loža u unutrašnjosti zemlje, od kojih su najznamenitije lože u pojedinim delovima carevine, koje su pripadale u pogledu svoga življa srpskim, hrvatskim, češkim, slovačkim, poljskim, madjarskim i jevrejskim narodima. Svakako da se u svima ovim ložama u glavnom radilo po savetima »Velike provincijske lože« u Beču, ali su pored svega njihovi sistemi bili različiti i često se dogadjalo, da pojedine od loža nisu osnivane iz bečke centrale, nego su direktno unošeni razni sistemi iz Francuske, Engleske, Irske i Škotske.
   Ipak, »Velika provincijska loža« u Beču. u, glavnom je imala pod sobom mnoštvo ostalih provincijskih loža, koje su bile u vezi sa manjim ložama na svome području. Od godine 1786, kada je na austrijski presto došao Josif II, nastalo je zlo doba po austrijske slobodne zidare. Tih godina bilo im je zabranjeno iz inostranstva prispele visoke slobodnozidarske časnike ne samo priznavati, nego ih nisu smeli ni primati. Kada je godine 1784 osnovana »Austrijska zemaljska loža«, osetilo se izvesno olakšanje.    Franc II, koji je u prvo vreme bio neobično naklonjen slobodnozidarskom pokretu brzo je postao ogorčeni neprijatelj postojećih loža i ove su se vrlo teško održavale a naročito posle onog vremena, kada je Franc II u narodnoj skuipštini u Regensburgu otvoreno    zabranio    postojeći    pokret.
   Saznavši za namere Franca II, lože su predupredile zabranu i samovoljno su prestale da rade. Istom posle smrti Franca II, počeše nanovo rad, koji je trajao vrlo kratko vreme, jer su već godine 1794 ponovo zabranjene.
   Ova zabrana nije imala željeno dejstvo, jer su se slobodnozidarski pripadnici tajno sastajali i na taj način nastavili svoj rad,   iako ne na unapredjenju slobodnozidarskog pokreta, ono su doprineli bar toliko, da se isti nije potpuno ugasio, nego je ostao na onoj visini, kao i pre zabrana.
   Ovo tavorenje je trajalo desetinama godina i tek posle revolucije u godini 1848, nastali su novi dani slobodnozidarske aktivnosti, koji su ulili novu energiju medju svoje članove.
   Tako su se u to vreme mnogobrojne lože vratile u aktivan život, iako je sve pošlo svojim tokom, ipak je taj rad bio kratkog veka, jer su slobodno radile samo provincijske lože, dok su bečke i opšte austrijske lože i nadalje ostale zabranjene. Ovako nije moglo ostati, te su se pojedine bečke lože odlučile da zatraže zaštitu drugih loža, što se u prvom redu odnosilo na madjarske slobodnozidarske pokrete, koji su bar donekle uživali slobodu svoje delatnosti. Pokušaji da se na neki način izdejstvuje skidanje zabrane delovanja slobodnozidarskih loža u Austriji, ostali su bezuspešni.
   Da bi se na neki način održao aktivan rad slobodnozidarskog pokreta, koji je već godinama pod najtežim okolnostima i tajno vodjen, osnovane su razne humane organizacije, koje nisu padale vlastima u oči, ma da je rad slobodnih zidara u njima bio dosta jak.
   Godine 1918 sve humane ustanove su se složile,  tada je osnovana »Bečka velika loža«, koja i danas radi.
   »Bečka velika loža« broji oko 30 loža sa oko 2000 članova.

BELGIJA

    Godine 1721 osnovana je prva belgijska slobodnozidarska loža u Monsu, koja je nazvana »Savršena
zajednica«.   Posle deset godina, 1731 osnovana je
još jedna loža u Gentu. ali je napredovanje slobodnozidarskog pokreta išlo dosta teško, što se vidi i po tome, da je u nizu od 10 godina omoguće osnivanje svega dve lože, koje su po broju članova jedva bile sposobne da rade. Ipak slobodno zidarstvo je nekako tavorilo sve dok godine 1786 nije došla zabrana Franje II, koji je zabranio rad svima slobodnozidarskim ložama u Austriji i Belgiji, koja je radila po austrijskom patentu. Ova zabrana nije zahvatila jedino tri briselske lože, koje su zbog odličnih veza nekolicine svojih članova sa Franjom II, bile stavljene u izuzetno stanje i u njima je rad nesmetano tekao i dalje. Posle smrti Franje II, njegov naslednik Leopold II, ponovo je odobrio rad slobodnozidarskom pokretu. Poste toga vremena dolazi jedna promena, koja je sve dotadašnje lože, usled pobede Francuza, podčinila francuskoj lozi »Veliki istok Francuske«.
    Ovo je bio užasan udarac belgijskim slobodnozidarskim ložama, jer je od 34 lože, ostalo u dejstvu svega pet. Ipak, posle kraćeg vremena od strane francuskih pokretača, osnovane su 22 nove lože, koje su uredno i nesmetano radile.
   Posle osnivanja belgijske kraljevine, već godine 1837, osnovana je samostalna velika loža koja je dobila ime »Veliki Istok Belgije«. U to vreme je kralj Leopold pripadao slobodnozidarskom pokretu i bio je član lože »Kod Nade« u Bernu. Kasnije je postao u »Velikoj loži Engleske« visoki nadzornik.
   Za vreme dok je Leopold bio član pojedinih loža, slobodnozidarstvo je naglo napredovalo, jer je
njegova moć s jedne i njegov visoki položaj s druge strane koristio napredovanju pokreta. Ova
velika vrednost ogledala se i u tome. što su u to vreme u Belgiju prodrli razni sistemi izmedju kojih je naročito značajan škotski .Tada je osnovan »Najviši Savet«.   
   Političke prilike su nepovoljno uticale na kasnije razviće. slobodnozidarskog pokreta u Belgiji i na taj način iako nije potpuno izumro, on je osetno opao i u jedno vreme je bio potpuno krut.
   Istom 1874 počinje ponovo i osetno delovanje pojedinih loža, ali od početka svetskog rata miruju sve do 1918.
   Velika loža »Veliki Istok Belgije« koja je osnovana godine 1837, ima sada od prilike 26 loža, sa ukupno 4050 članova.
   Takodje postoji i »Visoki savet Belgije«, za više stepene.

BUGARSKA

   Bugarski slobodnozidarski pokret nije došao iz uobičajenih krugova, kao što su engleske, škotske ili francuske lože, nego je začet u Rusiji u gradu Kišinjevu, gde je jedan bugarski arhimandrit pristupio tamošnjem slobodnozidarskom pokretu, osnovanom od strane izvesnog Sulera. Ovoj loži su pripadali ljudi različitih narodnosti. Prema predanju, kolevka bugarske slobodnozidarske delatnosti pada u gradu Vidinu, gde je donesena nekako pri kraju 18 stoleća.
   U to vreme su bile poznate velike bitke protiv turaka, koje su vodjene od strane hrišćana. Kako je napred spomenuto, izgledalo bi da je slobodnozidarski pokret u Vidinu utemeljio arhimandrit Efremija. Medjutim, prvu slohodnozidarsku ložu u Bugarskoj, u gradu Vidinu, osnovao je turski paša Pazvantolj, koji je u to doba bio guverner. Velika loža Portugalije »Veliki Istok Portugalije« nekako oko 1880 osnovala je u Ruščuku jednu ložu, kola je nazvana »Zvezda Balkana«. U to vreme je primljen Ivan Veder, koji je ranije postao pripadnik jedne carigradske lože,    a koji je imao velikog udela na proširenju ne samo ove lože, nego celog slobodnozidarskog pokreta u Bugarskoj.
   Slobadnozidarskoj, loži u Ruščuku pripadao je i bugarski knez Aleksandar od Batenberga,    koji    je marljivo sudelovao u radu tamošnje lože.    Internacionalni dogadjaji su zatrli napredak pokreta u Bugarskoj. Istom godine 1914 osnovana je i treća loža u Sofiji koja je stalno u dejstvu od svoga osnivanja. Sofijska loža je dobila ime »Zora« i potpada pod protektorat »Velike Francuske lože«. Za vreme rata slobodnozidarski rad je bio u malom zastoju i godine 1917 su tek ponovo zavedeni uredni sastanci i to u novoosnovanim ložama »Zora« i »Svetlost« koje su u zajednici osnovale »Simboličnu veliku bugarsku ložu«. Godine 1921 za vreme dok je A. Prostagerov bio veliki majstor, osnovana je jedna nova loža pod imenom »Ka suncu« u Plovdivu, koja je u javnom životu bila poznata pod imenom »Podeme«. Godine 1922 osnovana je u Ruščuku nova loža pod imenom »Zvezda Dunava«, a godine 1926 u Ćustendilu loža »Makedonija«. Nakon godinu dana, osnovana je još jedna nova loža u Jambolu pod imenom »Kabil«. Mada su političke prilike u zemlji bile dosta burne, slobodnozidarška delatnost je bila jaka i skoro nesmetana.    »Bugarska simbolična loža« ima učlanjenih oko 12 loža, koje ukupno imaju oko 600 članova. U Bugarskoj! postoji i »Bugarski visoki savet«, koji upravlja radom slobodnozidarskog pokreta u zemlji.

ČEHOSLOVAČKA

   Čehoslovačka, koja je sa svojim granicama pripadala bivšoj dvojnoj monarhiji, nije se mogb razviti samostalno, nego je bila podčinjena volji austrijske Većine, koja je branila svaku samostalnu nacicnalnu ekspanziju Čehoslovaka, pa na taj način je i sam slobodnozidarski pokret, ma da je postojao, bio donekle podčinjen austrijskoj nadmoći, čime slovenski elemenat nije dolazio do svog punog izražaja, ali to ne znači da čehoslovaci nisu pripadali slobodnozidarskom pokretu. Naprotiv zna se, da je već godine 1728 osnovana prva loža u Češkoj i to od strane grofa Sprka, a za nepunih šest do sedam godina Češka je imala ravno pet loža. Nakon smrti cara Franje II, političke prilike su se izmenile, te je slobodnozidarski pokret morao biti ili potpuno rasturen ili su se sastanci održavali tajno. Od prilike pred početak svetskog rata u Pragu je radila jedna loža pod imenom »Hiram kod tri zvezde«, koja je bila podčinjena »Madjarskoj velikoj loži«. Posle završetka rata, slobodnozidarski pokret je počeo naglo da cveta. Pre proglasa Čehoslovačke republike, nekako u oktobru 1918 godine, nekolicina slobodnih zidara osnovaše prvu Čehoslovačku ložu pod imenom »Jan Ainos Komenski«, sa sedištem u Pragu. Ona je radila pod pokroviteljstvom francuske velike lože, a godine 1920 osnovana je još jedna loža, koja je stojala pod nadzorom »Velike talijanske lože«.
    1922 godine osnovan je »Visoki savet Čehoslovačke republike«, a godine 1923 odlučeno ie osnivanje velike nacionalne lože tipa »Velike jugoslovenske lože«. Ova broji oko 550 članova sa nekih jedanaest loža. Sve pomenute lože spadaju pod »Veliku nacionalnu ložu«. Sa druge strane pak, nalaze se pojedine lože koje su pod nadzorom »Velke lože Lesing kod tri kruga«. Medju ovim ložama nalaze se lože »Kod izlazećeg sunca« i »Bohemia« kao i oko pet drugih loža, koje su ranije potpadale pod Madjarsku.    »Velika loža Lesing kod tri kruga« broji danas oko 23 loža sa od prilike 1250 članova,

DANSKA

   Godine 1743 tadašnji ruski poslanik u Kopenhagenu baron Munich osnovao je prvu dansku ložu, koja se zvala »St. Martin«. Već posle godine dana, dakle 1744 osnovana je još jedna loža pod imenom »Zorobabel«. a 1749 godine osniva se nova loža nazvana »Kod tri goruća srca«. Ovu je sledila i četvrta loža, osnovana od strane švedskog poslanika Tullmanna sa imenom »Phoenix«. Već godine 1765 sve postojeće lože su zatvorene, te je mesto njih osnovana jedna loža matica pod imenom »Kod severnjače« i dve posestrime pod imenom »Zorobabel« i »Phoenix«.
   Razvoj danskog slobodnog zidarstva je cvetao vrlo brzo, čemu je doprinela i ta okolnost da su kraljevi Kristijan III i Fridrich VII bili njegovi verni članovi i da su u ložama zauzeli veoma zavidne položaje. Godine 1885 osnovana ie velika danska loža kola je nazvana »Velika danska zemaljska loža«.
   Godine 1919 postaje u danskoj još jedna velika loža pod imenom »Velika danska loža«.
   »Velika danska zemaljska loža« broji danas oko 22 lože sa oko 7250 članova.

FINSKA

   Ma da je Finska dobila svoje prve slobodnozidarske lože još u godini 1758. ipak je ostala u tome pogledu vrlo slaba i tek godine 1919 dobija jednu ložu pod imenom »Suoni«. Godine 1923 osnovane su dalje dve lože i to jedna pod imenom »Tamme loge no 2« u Tamperu i druga pod imenom »Phoenix no 3« u Tarkuu. 1924 godine osnovana je »Velika finska loža«, sa sedištem u Helsingforsu.

 

- nastavlja se -