1. Opći pregled. — Tokom Srednjeg vijeka, ezoterizam nije prestajao da se manje više širi tajnim kanalima, i pored žestoke borbe koju je Papinstvo provodilo protiv svakog krivovjerja. Tokom tog dugog perioda postojao je jedan veliki broj organizacija, od kojih su jedne težile ostajanju po strani od teoloških nesuglasica kao Kompanjonaž, a druge su bile otvoreno anti-katoličke i istovremeno nosioci heterodoksnih doktrina. Mno­ge su vrste teozofskih doktrina igrale veliku ulogu, napajajući se sa najrazličitijih izvora: Kabala ili hebrejska tradicija; iluminističke doktrine, u kojima su se nazirale stare gnostičke tradi­cije; alkemija i čisto hermetičke spekulacije... Okultni tokovi tog razdoblja su malo poznati, posebno njihov odnos s istoč­njačkim doktrinama: poznata je uloga koju je u tom pogledu odigrao Križarski pokret. (Bilo bi posebno korisno proučavati vezu hermetičke tradicije sa simbolizmom kojim su se služili Viteški redovi koji su se konstituirali u vrijeme tih ekspedicija: grbovi uveliko apeliraju na simbolične boje. Mi ne možemo, u ograničenom okviru ove knjige, da proučavamo sva tajna srednjovjekovna Društva. Zato ćemo se ograničiti na najpoznatije i najreprezentativnije primjere.

2. Cehovi - Među mnogobrojnim srednjovjekovnim grupama, najpoznatije su Gilde ili cehovi raznih zanimanja, u kojima postoje obredi Posvećenja, i čija je praksa dosta dugo trajala. Najučenija od tih Gildi bila je Gilda »Masona«, graditelja palača i katedrala, adepti Kraljevske umjetnosti što je tada bila arhitektura, i čuvari antičkih tajni. »Slobodno se može tvrditi da se ezoterična pitagorejska geometrija prenosila od Antike do XVIII vijeka, s jedne strane preko graditeljskih bratstava (koja su prenosila sporazumno, iz generacije u generaciju, jedan obred Posvećenja u čemu je geometrija igrala vrlo utjecajnu ulogu), i s druge strane, Magijom, preko rozeta na katedralama i petokrakih zvijezda magičara«. Iz svega ovoga je proizašlo spekulativno Slobodno zidarstvo. Sto se tiče Kompanjonaža, čije su različite rivalske »Zadatke« međusobno dijelili Kamenoresci, Bravari, Stolari i Tesari, koje uostalom i danas postoji, mnogi romani su popularizirali nji­hove običaje: trake i simbolični štap; »Kajene«, neke vrste krčmi gdje se »Majka« brine za prebivalište i rublje Kompanjona...

Zajednička crta svih tih bratstava jeste postojanje znakova za raspoznavanje, obreda inicijacije primanja u Bratstvo, tradi­cije koje potiču iz najranije antike i od kojih se neke nalaze u modernoj Masoneriji, kao što je čuvena legenda izgradnje Hiramovog Jeruzalemskog hrama.

3. Legenda o Gralu. - Gral je sveta veza, pehar koji je, pre­ma legendi, služio na Tajnoj večeri, i u koju je Josip od Arimateje prikupljao krv i sukrvicu što je curila iz Kristove bočne rane koju mu je kopljem zadao centurion Longin; sam Josip je vjerojatno zatim prenio Gral u Veliku Britaniju. Ta sveta veza, koja je sadržala »napitak besmrtnosti«, javlja se u velikom broju srednjovjekovnih legendi koje se odnose na »Queste du Graal«, to jest na traganje za izgubljenom Mudrošću; svako zna za čuveni »Okrugli stol« koji je sačinio kralj Artur prema planovima čarobnjaka Merlina. Određen da primi Gral kada jedan od dvanaest vitezova uspije da ga osvoji, i vrati iz Ve­like Britanije u Bretanju. (Gralov pehar su Anđeli napravili od smaragda koji je ispao sa Luciferovog čela prilikom pada; povjeren Adamu u Zemaljskom raju, izgubljen poslije prvobitnog grijeha, Gral je ponovo dobio Set, koji je uspio da prodre u Ze­maljski raj, zatim drugi, prije Krista). Gubitak Grala je, u stvari, gubitak Saznanja, »izgubljenog« ili bolje reći skrivenog, i koje treba otkrivati.

U ovim tradicijama se nazire veza između kršćanskog ezoterizma i keltske tradicije, to jest druidske, a njihova porijek­la su uostalom dosta misteriozna. Sve ove legende su bile korištene od strane velikog broja manje više inicijatičkih grupa, a sasvim sigurno i od strane Albigenza...

Prema Anriju Martenu, postojala je neka vrsta Reda okultnog Viteštva, Masenija Svetog Grala, čije je tragove otkrio u jednom dosta poznom djelu, Titurel: »Gral nije sačuvan na otoku Bretanje nego u Galiji, na međama Španjolske. Junak zvani Titurel osniva jedan hram da bi čuvao svetu Posudu, a prorok Merlin je taj koji rukovodi misterioznom konstrukcijom. Njega je lično Josip od Arimateje uveo u plan preuzvišenog Solomonovog Hrama. Vitezovi Grala postaju ovdje Masenija, to jest asketsko Slobodno zidarstvo, čiji članovi se nazivaju Templisti. Ovde se može uočiti namjera da se poveže u zajednički centar, označen tim idealnim Hramom, Red Templara i mnogobrojna graditeljska bratstva koja tada obnavljaju arhitekturu Srednjeg vijeka. Ovdje se naziru pukotine u onome što se može nazivati podzemnom historijom tih vremena, koja su bila kompleksnija nego što se to obično vjeruje...

Nastavlja se...