INICIJATIČKE ORGANIZACIJE

RELIGIJE I MISTERIJA U ANTICI

I. - Egipat

Ono što nas ovdje zanima, to je inicijatički vid egipatske re­ligije, kulturni ezoterizam i njegove Misterije, koje uostalom ne možemo razjasniti u potpunosti: u egipatskoj religiji ostaju još nerasvijetljene točke.

 1. Egipatska religija, ezoterična religija. - Slobodno se može tvrditi: egipatska religija je bila ezoterična religija u pravom smislu riječi, čiji su obredi, bar većinom, bili skriveni od pogleda naroda. Egipatski hram je bio nešto sasvim dru­go od moderne crkve, koja je za svakoga otvorena, čak i za nevjernike: »svjetovnjaci«, svi oni koji nisu bili dio svećeničkog reda nisu mogli da kroče nogom u svetište boga ili bo­ginje.

Poslije javnog Dvorišta, dolazila je jedna Sala koju su pridr­žavali mnogi stupovi (otuda potječe ime »hipostilna sala«, što doslovno znači: »pod stupovima«). Ovaj dio Hrama, gdje su vjernici polagali svoje darove bogu, bio je pristupačan pod izvjesnim uvjetima

Plan jednog egipatskog hrama

Naposljetku, dolazilo je svetilište, gdje su jedi­no svećenici imali pristupa: Svećenički staleži su bili jedini koji su predavali obrede, simbole i doktrine religije.

 2. Rituali inicijacije: ozirski mit. — Čitav jedan ritual krajnje kompliciran odvijao se u svetištima, posvećen najčešće jednom centralnom mitu: Ozirisovoj legendi, čija smrt i uskrsnuće simboliziraju ritam godišnjih doba. Oziris bog-čovjek i nje­gova sestra-supruga Izis (Izida), bila su dva najpopularnija božanstva starog Egipta i njihov se kult, posebno kult boginje Izis, proši­rio, kasnije, po čitavom području Mediterana. Zapravo su oko Ozirisovog mita, koga je ubio i raskomadao njegov brat Set, pa je zatim vraćen iz mrtvih zahvaljujući magijskim moćima nje­gove žene Izis, bila usmjerena većina obreda inicijacije. Oziris, taj bog koji umire i uskrsava, inkarnirao je u isto vrijeme:

- vegetaciju, koja truli u zemlji pa se ponovo rađa u proljeće;

- Sunce, koje izgleda kao da nestaje i ponovo se rađa narednog jutra;

- boga koji je osvojio besmrtnost i, kao takav, sudi ljudima poslije njihove smrti.

Upravo je njega posvećeni trebalo da uzme za primer:

- poslije smrti čovjek je mogao da »postane drugi Oziris«, da dostigne, kao taj bog, vječno postojanje;

- ali posvećeni je mogao, još za života, da se svrstava u red bogova, da simbolično umre kako bi se ponovo rodio u bo­žanskom postojanju. »Umrijeti da bismo se ponovo rodili«, takva je bila lekcija koju je izlagao ozirski mit.

Legenda je bila stavljena u akciju po svetištima, u toku tajnih obreda gdje su članovi svećeničke hijerarhije bili učesni­ci u čitavoj jednoj seriji simboličnih prizora, namijenjenih da do­čaraju posvećenom licu osjećaj umiranja i potom ponovnog ra­đanja u jednom neopisivom postojanju. U rimskom dobu, inicijatička iskušenja bila su impoznantno priređivana, što nam otkriva Apulej: »Približih se granicama preminuća, kaže nam on; stupih nogom na Prozerpinin prag (to jest prag smrti), i vratih se odatle prolazeći kroz sve elemente; usred noći, vidjeh kako sije sunce svojim blistavim sjajem; približih se bogovima pakla, bogovima neba; promatrao sam ih licem u lice, oboža­vao sam ih izbliza.«

3. Simbolizam i Doktrine. — Egipatska simbolika je još nedovoljno poznata, i pored mnogobrojnih radova egiptologa. Mi ne možemo uzeti u razmatranje sve čudne ambleme koji se sreću u egipatskim hramovima; navedimo samo simbole koji se najčešće dovode u ve­zu sa figurativnim predstavljanjem boginje Izis: rogovi, globus, krčag, polumjesec, dijete koje ona doji, odora koja doseže do peta, barka, srp i Ankh, križ s drškom, čije zna­čenje je i dalje misteriozno; evo ipak in­terpretacije koju o njemu daje okulista Anel:

 »To je simbol vječnog života, život­ni tok koji se zrakasto širi pomoću Načela što silazi na površinu (na pasivnost koju animira); on prodire u podzemni posjed do beskraja, što je izraženo vertikalnom crtom.«

Što se tiče tajnih doktrina egipatskih svećenika, koje su bez sumnje sadržale dosta naprednih znanja na naučnom pod­ručju (problemi koje su postavljale Piramide), one su historičarima dosta dobro poznate. Mi ne možemo zalaziti u poje­dinosti, i treba da se zadovoljimo navođenjem nekolicine crta tih doktrinarnih sinteza, u kojima se nalaze na okupu skoro sve klasične doktrine ezoterizma: organizacija svijeta djelovanjem ognjenog Tvorca, koji se manifestira izvan prvobitnog kaosa, iz tamnih Voda; pojava božanskih moći kroz naizmjenične parove sastavljene od jednog boga i jedne boginje, umnožena genera­cija ovih posljednjih unutar, velikog Jedinstva koje ostaje uvijek identično samo sebi; mogućnost identifikacije ljudske duše s Načelom od koga ona potječe...

Egipatska teorija je vršila veliki utjecaj na religioznu misao kad je Aleksandrija postala glavni centar antičkog svijeta; ti tra­govi se lako nalaze u nekim gnozama, u raznim misterijama rimskog carstva pa čak, izgleda, i u kršćanstvu: kult Izis bi čak, prema nekim autorima, bio porijeklo kršćanskog kulta Bogoro­dice, pošto je egipatska boginja simbolizacija Prirode, uvijek plodne ali uvijek djevičanske.