Riječ »ezoterizam« potiče od gr­čke riječi eisothed (bukvalno: »ja činim da uđe«), i značenje ter­mina se odmah javlja iz njegove etimologije: »Učiniti da uđe, to znači otvoriti vrata, ; simbolično, to znači otkrivanje jedne skrponuditi ljudima koji se nalaze izvana da uđu unutraivene isti­ne, tajnog smisla. U stvari, sva ova značenja su sadržana u ovoj riječi koja točno znači tajna doktrina, objašnjenje otkrivenog svijeta jednom skupu odabranom, izoliranom od vanjskog svijeta i od mase, i to vrlo često na način od usta do ušiju« (Z. Marke-Rivier).

 

1.Vidjeli smo da inicijacija nije samo po sebi spoznaja, i da se različite »Misterije« nikada nisu osnivale na dogmatsko izla­ganje neke doktrine već na seriji obreda i postupaka namijenjenih da pruže pojedincu osjećanje smrti praćeno uskrsnućem, jedno »novo rađanje«.

Ipak se može naći, kroz čudesnu plastič­nost simbola koji su se upotrebljavali u raznolikim ritualima, obredima i tehnikama, svetim legendama i inicijatičkim predstavama, čitav jedan niz tema koje su u osnovi obreda i is­kušenja u većini Misterija, razumljive po sebi, varijabilne mada međusobno veoma bliske, i od kojih se može sačiniti neka vrsta fenomenologije.

Ono što se, prilikom prijema kandidata, lako dade zapaziti, su inicijacije koje počinju »putovanjem« kroz tmi­nu u toku koga se, pred očima kandidata odigravaju užasavajuće scene, on se stavlja na različita iskušenja, sa ciljem da mu se dočara osjećaj da umire.

 »Duša, u smrtnom času, govorio je već Plutarh, ima isti osjećaj kao oni koji su posvećeni u velike Mis­terije. To su najprije nasumične trake, mučni obrti, zabrinjava­jući i beskrajni hod kroz tminu. Zatim, prije kraja, užas je pri vr­huncu: jeza, drhtaj, hladan znoj, strava.«

Osjećaj smrti je postig­nut manje više brutalnim metodama, krajnje različitim sredstvima; ali ona uvijek postoji. Nju skoro neposredno slijedi je­dan uspon ka svetosti, nagla iluminacija; kao što isto tako kaže Plutarh »ali potom se neka divotna svetost pruža pogledu, prelazi se u čista mjesta na livade gdje se čuju glasovi i gdje se igra; svete riječi i božanska priviđenja inspiriraju religiozno poštovanje. Tada čovjek, od tog časa savršen i posvećen u tajnu, oslobođen stege, šeta, slavi Misterije...« Ova osnovna shema (»silazak« potom »uspon«) izražena je uz pomoć različitih ali analognih simbola, može se primijeniti na veliki broj mitova i vjerovanja.

U radovima P. Gordona i G. Persigua nalazimo na značajne pokušaje za traženjem posljednjeg značenja inicijatičkog procesa; evo dvaju komplementarnih in­terpretacija: faze Inicijacije simbolično bi reproducirale faze kozmogonijskog procesa (rađanje svijeta), organizacija kaosa pomoću Svetosti; to bi bila neka vrsta fiktivne regeneracije bića, od ponovne integracije u prednosti koja je čovječanstvo izgubilo Adamovim padom: Inicijacijom bi »posvećeni« bili ponovno stavljeni u željene uslove kako bi dostigli savršeno Saznanje... Kompletna inicijacija bi istovremeno bila prema Z. Persiguu:

-  Pročišćenje bića, koje »umire« za svoje svjetovne želje da bi postalo savršeno stvorenje: to je »Veliko duhovno Djelo« alkemičara.

- Iluminacija (Prosvjetljenje), koje pruža način ponovnog pronalaženja »Izgubljene Riječi«, dostizanje do Saznanja koje su naši preci izgubili.

- Simbolična reintegracija u privilegije koje je jedinka imala prije pada.

 

2. Ako svaka od raznolikih formi inicijacije pruža interpre­taciju drugačiju od sheme pad-uspon, smrt-uskrsnuće, postoji jedna tema po kojoj se svi slažu: to je tema Izgubljene Mudrosti: »Odrazi Saznanja, piše Z. Persigu, blistaju u srcima ljudi ali u obliku razbijenog ogledala, čija deformacija se povećava zbog toga što se svaki od tih razbijenih djelića uzima kao jedna cjeli­na«. Otud potiče mnogo puta izražavana ideja o Tajnoj tradiciji predavanoj u naslijeđe različitim epohama i u različitim oblicima čitavoj seriji sukcesivnih Otkrovenja, na takav način da bi sve religije poticale, u osnovi, od istog Izvora..

 

- U naše vrijeme je osobito Rene Genon razvio ovu antičku koncepciju, po kojoj je ezoterizam nešto što je prethodilo religiju: »Čak tu, piše on, gdje je ezoterizam uzima za podršku, kao način izražavanja i re­alizacije, ne čini ništa drugo nego je stvarno vezuje za svoje na­čelo, i on u stvari predstavlja, u odnosu na nju, Tradiciju koja je prethodila sve vanjske posebne forme, religiozne ili druge.« Potreba pozivanja na krajnje starinsku tradiciju — shvaćenu kao prethodnu u odnosu na svijet u kome živimo — zajednička je svim ezoterizmima, pa se otuda javlja problem »inicijatičke veze«: svaki skup je pokušao da dokaže svoju basnoslovnu starodrevnost zahvaljujući ideji jednog redovnog i neprekidnog redoslijeda pobornika, koji čine neku vrstu niza (usporediti brigu kršćanskih Crkava da uspostave »apostolski redoslijed« svojih namjesnika). Tom »horizontalnom« prenošenju u vremenu pu­tem čuvanja prvobitnog naslijeđa kroz naizmjenične stadije čovječanstva, neki dodaju »vertikalno«, izvanvremensko preno­šenje, to jest od »nad - humanog« do ljudskog: ta ideja Crkve »nevidljive« i skrivene od neposvećenih nosioca tradicije, po­novo se nalazi kod pobornika bratstva Ruža-Križ XVII vijeka i kod mnogih drugih suvremenika, kao što je R. Genon, koji raz­vija ideju »duhovnih centara«, koji su sami vezani »za jedan uz­višeni centar koji sačinjava nepromjenljivo skladište prvobitne tradicije«

 

3. Pri svetosti onoga što im je njihova inicijacija sugerirala, mnogi pripadnici tajnih društava razvili su filozofsko-religiozne sisteme, u kojima se nalaze iste osnovne ideje:

- Kao svi okulisti, mislioci ove vrste mučili su se problemima najtežim za poimanje: Zašto ima nečega prije ničega? Kako je sijet stvoren? Zašto postojimo? Zašto zlo vlada ovdje dolje na zemlji? Kakva će biti sudbina čovjeka i svijeta?... Od početka, čovjek je želio da upozna uzroke svog porijekla, cilj – postojanja.

 

nastavlja se…