NASTANAK UPANIŠADA

Formalno, po tradiciji, upanišade su dio vedskog korpusa tekstova različite starosti i sadržaja.

Vede u širem smislu sadrže materijal duhovne tradicije nastao u rasponu od hiljadu godina (približno od XV do V vijeka p. n.e.).

Tokom tog razdoblja nastajali su pojedini dijelovi ove zbirke, tako da je cijeli korpus na­rastao do sadašnjeg obima i u kanoniziranom obliku, u pismenoj i usmenoj predaji, održao se do danas.

SKLOP VEDA

Sistematizacija ove ogromne građe nametnula se sama  od sebe,  s  obzirom  na kronologiju i  sadržaj.

(Vedama u širem smislu nazivamo sve tekstove vedskog korpusa od himni do upanišada, a vedama u užem smislu samo himne i brahmane).

Prvu grupu tekstova čine vedske himne. S obzirom na različite izreke i himne — vezane uz pojedine funk­cije u obredu — nastaju četiri zbirke (samhita) Rk, Sama, Yajuh i Atharva.

(Ove riječi navodimo u nominativu, kao i riječi nastale od korijena brh, koje navodimo u fusnoti, zbog toga što se u tom obliku najčešće navode. Isto važi i za riječ karma, koja se češće navodi u nominativu nego osnova karman.)

Od ove četiri Rksamhita je najstarija, druge dvije su mlađe, a Atharvasamhita je najmlađa kao zbirka ali ima najstarijih sadržaja.

Rksamhita je veća od Ilijade i Odiseje zajedno.

Svakoj od tih zbirki (koje su uglavnom pisane met­rički, u stihovima) vremenom su dodavani prozni dijelovi (brahmana), u kojima je sadržana teorija obreda, kao i odjeljci nezavisnog, spekulativnog mišljenja.

Prema tome, jednu vedu (Rk, Sama ili Atharva) čini zbirka izreka i himni sa njoj pripadnom brahmanom.

Yajuh-veda, pak, ima dvije zbirke (crnu i bijelu) i dvije brahmane.

Posebni dijelovi brahmana su aranyake (tzv. šumske knjige, namijenjene onima koji su se povukli iz društvenog života i predali određenom načinu života mimo naseobina) i upanišade (koje sadrže zaključna, tajna učenja).

Tome su na kraju dodate i vedahge, tekstovi dopun­skih uputstava vezanih za tehničke aspekte rituala.

Druga, vertikalna podjela dijeli sve vede na „ritualni dio" — karma-kanda (samhite i dio brahmana) i „dio o znanju" — jnana-kanda (aranyake i upanišade) .

Kao zaključni dio veda, upanišade se još nazi­vaju i vedanta (kraj veda).

Istim terminom je označena i jedna od šest klasičnih filozofskih škola (daršana), koja nastaje na kasnijem tumačenju (uttaramimamsa) upanišadskih tekstova.

Otuda, da ne bi bilo zabune, upanišade možemo nazivati ranom vedantom, a uttaramimamsu (što je drugi naziv za ovu daršanu), kasnom vedantom.

Da bismo izbjegli nesporazume, valja imati u vidu razlike između sljedećih riječi:

Brahmana (srednji rod) — doslovno: brahmanski. Tekstovi u sastavu veda koji izlažu teoriju obreda.

Brahma ili brahman (imenica srednjeg roda)  —češće se navodi osnova (brahman), nego nominativ (brahma). Javlja se u svim vedskim tekstovima, ali u različitim značenjima i upotrebi. U himnama i brahmanama ima pretežno ritualno-magijsko značenje, a kasnije,  naročito u  upanišadama poprima filozofsko značenje.

Brahma (muškog roda) je božanstvo koje se javlja u post­vedskom periodu.

Brahmana (muškog roda) — brahmani, posebna društvena grupa (varna) po tradiciji, u idealnom slučaju, svećeničkog zanimanja.

Brahman (muški rod) svećenik, pripadnik društvene grupe brahmana.

Brahman ritualna formula pri vršenju obreda ili sama moć svećenika da obredom utječe na bogove.

 

nastavlja se...