2) Ako shvatimo da je predstava o „čistom" početku filozofije metodološki postulat, a ne historijska činjenica, uvid da upanišadski mislioci, ili pred sokratovci, posežu u mitsku tradiciju i koriste pojedine „sli­ke" da bi izložili svoje ideje nije u suprotnosti sa činjenicom da oni istovremeno negiraju zasnovanost i dalji značaj mita i prevladavajuće religioznosti.

Drugo, parovi religija-filozofija i mythos-logos ima­li su u starom vijeku drugačije značenje i smisao nego u novom vijeku.

Kao što bi bilo neopravdano isključiti Parmenida, Empedokla ili druge grčke mislioce iz historije filozofije, zato što prizivaju pojedina božanstva i svoja filozofska učenja izlažu u formi otkrivenja ili se bave temama koje su tada i kasnije bile u domeni religije, isto tako bilo bi neprimjereno svrstati upanišade u sakralnu poeziju.

Posebno ako imamo u vidu da upanišade većinom nisu jedinstveni tekstovi, ni u autorskom ni u sadržajnom smislu, nego vrsta zbornika koji pruža presjek kroz duhovne preokupacije svog vremena, počevši od mitsko-religijskih ideja, pa do samostalnih spekulacija filo­zofskog karaktera.

Istini za volju, ideja o neprolaznom i samostalnom identitetu čovjeka i s njim povezane moralne odgovor­nosti koja se prenosi u naredna, lančana utjelovljenja, u stvari, nastaje u opoziciji spram vladajuće religije — u Indiji vedske, a u Grčkoj homerovske.

Našu potrebu za jasnim razgraničenjima otežava to što se ova ideja javlja i u misterijama i u filozofskim uče­njima. Zato se operira dvojstvima, kao što su optimizam (stare religije), pesimizam (novih učenja), racionalizam (filozofije), iracionalizam (mita i misterija).

3) Ako bismo usvojili Windelbandov stav da su učenja o ličnoj besmrtnosti, seljenju duše i ponovnom rađanju (metempsychosis, palingenesia) religiozno-mitološka uvjerenja, dakle: da po osnovnom smi­slu nisu etičke ideje, ta učenja ne bi našla mjesto u historiji filozofije.

Otuda istraživači pribjegavaju tome da u učenjima pojedinih mislilaca razdvoje mythos od logosa, mistiku od nauke, religiju od naturfilozofije, racionalno od neracionalnog.

Ovakav pristup bilo bi moguće sprovesti i na učenjima upanišada.

Kao što su Windelband i drugi poslije njega, u shvaćanjima pred sokratovaca odvojili empirijsku komponentu (thymos) od metafizičko-misterijskog aspekta (psyche) u psihič­kom kompleksu, koji je besmrtan i seli se, sličan rez mogli bismo sprovesti i prilikom tumačenja upanišadskih tekstova u kojima susrećemo isti raspon poimanja duševnih entiteta.

Međutim, jedan problem je uočiti pun raspon duhovnih stremljenja danog vremena (sa njegovim proturječnostima), a drugi nametnuti mu dvojstva vlastitog kulturnog  koda.

Ako bismo odbacili iz razmatranja sve ono što se odnosi na traženje ukupnog čovjekovog identiteta (atman, grčki: psyche), osiromašili bismo fond antropolo­ških tema, a sa time padaju i ostale eminentno filozofske teme (etički problem, smisao saznanja, odnos čovjeka i svijeta). Pitanje bivstvovanja javlja se tada samo u svom krnjem, naturfilozofskom postavljenju.

nastavlja...