III. ŽENEVSKA KONVENCIJA O POSTUPANJU SA RATNIM ZAROBLJENICIMA OD 12. AUGUSTA 1949. GODINE. DOPUNSKI PROTOKOL I (naročito glava III, odlomak II) Status Pripadnici oruţanih snaga bilo koje strane u sukobu (osim sanitetskog i vjerskog osoblja) su borci, a bilo koji borac koga je zarobila protivnička strana smatraće se ratnim zarobljenikom (III,4; PI,43,44)1. Oruţane snage moraju biti organizovane i nalaziti se pod zapovjedništvom odgovornim za tu stranu za ponašanje svojih podređenih, te podvrgnute unutrašnjim disciplinskim propisima koji se primjenjuju u oruţanim sukobima, a jamče poštovanje pravila međunarodnog prava koja se primjenjuju u oruţanom sukobu (P.I,43). To poštovanje naročito podrazumijeva da se borci moraju razlikovati od civilnog stanovništva po uniformi ili po nekom drugom znaku raspoznavanja, 1) Osim toga, stanovništvo neokupiranog područja, koje, kako se neprijatelj približava, spontano uzima oružje da bi se borilo protiv osvajačkih snaga, ima pravo na status ratnih zarobljenika ukoliko otvoreno nosi oružje i poštuje zakone i običaje rata, (narodni ustanak) ((III,4). bar dok sudjeluju u napadu ili u vojnoj operaciji pripreme napada (P I, 44). U vanrednim situacijama, koje su uslovljene prirodom neprijateljstva, dovoljno je da se raspoznaju kao borci po tome što otvoreno nose oruţje (P I, 44). Ratni zarobljenici nalaze se u vlasti protivničke strane, ali ne i u vlasti lica, odnosno jedinica koje su ih zarobile (III, 12). Postupak Lice koje učestvuje u neprijateljstvima, a zarobljeno je, smatraće se ratnim zarobljenikom. Sa njim se mora postupati kao s ratnim zarobljenikom čak i onda kada postoji sumnja u njegov status (III, 5; P I, 45). Ratni zarobljenici imaju pravo na humani postupak u svim okolnostima, kao i pravo na poštovanje njihove ličnosti i dostojanstva (III, 13, 14). Sa ţenama se mora postupati uz sve obzire prema njihovom polu (III, 14). Sa svim ratnim zarobljenicima mora se postupati jednako; privilegovani postupak moţe opravdati jedino zdravstveno stanje, pol, dob, vojni čin ili stručne sposobnosti (III, 16). Na traţenje, ratni zarobljenici su obavezni da navedu svoje ime i prezime, dob, vojni čin i matični broj. Ne smije ih se prisiljavati da daju druge podatke (III, 17), Ratni zarobljenici imaju pravo da zadrţe svoje stvari i predmete za li čnu upotrebu. Od svoje vojne opreme, koju neprijatelj moţe zaplijeniti, imaju pravo da zadrţe pribor za jelo i odjeću. Novac i vrijedni predmeti smiju se od njih oduzeti samo uz priznanicu, i moraju im se vratiti po završetku zarobljeništva (III, 18). Ratni zarobljenici su, uglavnom, obavezni da se podvrgnu disciplini i vojnim zakonima koji vaţe za oruţane snage sukobljene strane koja ih je zarobila, a koja se zove "zarobljenička vlast" (III, 39, 82-88). Ta vlast moţe, iz razloga vlastite sigurnosti, ograničiti njihovu slobodu, ali ih ne smije pritvoriti, osim ako su prekršili zakon (III, 21). Prije izricanja bilo kakve osude, mora im se pruţiti mogućnost odbrane tokom sudskog procesa (III, 96, 99, 105, 106). Lice koje je učestvovalo u neprijateljstvima, a u potpunosti je lišeno statusa ratnog zarobljenika, ima pravo ne samo na odredbe IV Konvencije koje su na njega primjenjive nego i na osnovna prava koja se odnose na poštovanje njegove ličnosti (zabrana ugroţavanja ţivota i zdravlja) i dostojanstva (zabrana poniţavajućih i nedostojnih postupaka) (P I, 75). U slučaju sudskog procesa ima pravo na pravedno suđenje (P I, 75). Ta prava su isto tako primjenjiva i u slučaju nemeđunarodnog oruţanog sukoba (I-IV, 3), a posebno kada je riječ o vrlo teškom sukobu (P II, 4, 6). Uslovi zarobljavanja Zarobljenička vlast će obezbijediti ratnim zarobljenicima besplatnu hranu u dovoljnim količinama, odjeću, uslove boravka koji nisu lošiji od onih za vlastite jedinice i Ijekarsku njegu koju zahtijeva njihovo zdravstveno stanje (III, 15, 25, 26, 27, 30). Ratni zarobljenici, osim oficira, mogu biti primorani na rad. Oni će primati naknadu i raditi pod istim uslovima kao i drţavljani vlasti koja ih je zarobila. Njima se ne smiju nametati poslovi vojnog karaktera, kao ni poslovi koji su opasni, štetni po zdravlje ili su poniţavajući (III. 49-54). Odmah po zarobljavanju njima će se omogućiti da obavijeste svoje porodice i Centralnu agenciju traţenja Međunarodnog komiteta Crvenog kriţa. Poslije toga moći će se redovno dopisivati sa porodicama, primati pošiljke pomoći i koristiti se duhovnom brigom sveštenika svoje vjeroispovijesti(III, 33, 63, 70, 71, 72). Oni će imati pravo da između sebe izaberu jednog predstavnika, koji će ih zastupati pred upravnim organima vlasti koja ih je zarobila, kao i pred dobrotvornim ustanovama koje im pomaţu (III, 79). Oni će imati pravo da podnose ţalbe i zahtjeve predstavnicima vlasti koja ih je zarobila, koji su, kao i delegati Međunarodnog komiteta Crvenog kriţa, ovlašteni za posjetu njihovim logorima i razgovor sa njima, bilo direktno, bilo preko njihovog predstavnika (III, 78, 126). Tekst konvencije mora biti javno izloţen u svakom logoru ratnih zarobljenika, kako bi im se u svako doba omogućio uvid u njihova prava i duţnosti (III, 41). Povratak u domovinu Ratni zarobljenici koji su proglašeni teškim bolesnicima ili teškim ranjenicima biće odmah vraćeni u domovinu; nakon povratka oni se neće smjeti vojno aktivirati (III, 109, 117). Poslije završetka aktivnih neprijateljstava ratne zarobljenike treba osloboditi i bez odlaganja ih vratiti u domovinu (III, 118). zlatan gavrilovic kovac