Normalna koža i dlake razlikuju se u boji, elastičnosti, debljini i opskrbljenosti krvlju, ovisno o lokalizaciji, uhranjenosti, dobi i rasi pojedinca. Na površini kože se golim okom vide fini grebeni, a na jače pokretnim mjestima (npr. na laktovima) grubi nabori. Na grebenima se otvaraju znojne žlijezde. Između grebena nalaze se tzv. Heidenheinove brazde.

Površinski dio kože, epidermis ili pokožica, upadljivo je različito debeo ovisno o dijelu tijela koji pokriva. Tako je na većini površine debeo od 0,12 do 0,7 mm, a na dlanovima i tabanima od 0,8 do 1,4 mm, pa i više.

Epidermis se sastoji od ovih slojeva:
1) sloja bazalnih stanica (stratum germinativum);
2) sloja spinoznih stanica (stratum spinosum);
3) sloja zrnatih stanica (stratum granulosum);
4) sloja svijetlih stanica (stratum lucidum) i
5) sloja roževine (stratum corneum).

Sve su stanice međusobno povezane tzv. međustaničnim mostićima (dezmosomima), koji nisu stalne veze, nego se mogu rastavljati i ponovo sastavljati, što omogućuje epidermalnim stanicama da se kreću i da mijenjaju oblik.

Sloj bazalnih stanica sastoji se od jednog reda stanica, među kojima se nalaze i melanociti. Bazalne stanice imaju tamnu bazofilnu citoplazmu i tamnu ovalnu ili izduženu jezgru. Melanociti u pravilu imaju svijetlu citoplazmu, a prikazuju se posebnim metodama bojenja. Normalno pokazuju stanoviti broj mitoza, što označava aktivnost tog sloja kao prethodnika ostalog dijela epidermisa. U razdobljima regeneracije epidermisa (na rubovima rana i u nekim dermatozama, na primjer psorijazi ili vulgarnoj ihtiozi) mitotička aktivnost se može naći i u spinoznom sloju. Pomoću glicina C-14 je utvrđeno da je vrijeme izmjene normalnog epidermisa 26 28 dana.

Prosječni spinozni sloj sadrži nekoliko slojeva stanica vezanih osobito uočljivim međustaničnim mostićima. U citoplazmi spinoznih stanica nalaze se izdužene bjelančevinaste tvorevine (tonofibrile), prethodnice roževine. Uz jezgre epidermalnih stanica žena nalazi se tzv. seksualni kromatin u obliku lakoga plankonveksnog izbočenja na membrani jezgre.

Granularni sloj se sastoji od jednog do tri reda stanica nalik na rombove. Stanice u citoplazmi sadrže brojna zrnca roževine. Debljina tog sloja je u obrnutoj proporciji s brzinom orožnjavanja, pa je tako kod bolesti s brzim orožnjavanjem (kao što su psorijaza ili ihtioza) sasvim niska i stanice ponekad uopće ne sadrže zrnca roževine.

Sloj svijetlih stanica nalazi se katkada između zrnatog i orožnjenog sloja, osobito na dlanovima i tabanima. Pod svjetlosnim mikroskopom taj sloj izgleda kao tanka homogena zona.

Orožnjeni sloj nalazi se na samoj površini epidermisa, a debljina mu varira od 0,02 mm na fleksornoj površini ruke do 0,5 mm, pa i više, na tabanima. Pod svjetlosnim mikroskopom vidimo da se sastoji od debelih vlakana koja teku paralelno s površinom epidermisa. Taj sloj, a naročito njegova donja polovina, važan je kao regulator prolaska vode kroz kožu.

Dr. Stevo Kovačević, rukovodilac djelatnosti za patologiju i citologiju, MC Sisak

Kozmetika, broj 3/1981.